Kimliğimizin sembollerinden Karacoğlan

Karacoğlan ülkemiz için , Türk dünyası için , Türk dili için çok önemli. Herkes onun Türkçeyi çok güzel konuştuğunda anlaşıktır. Önce ki sayımızda da Karacoğlan dilcidir, demiştik.

Biz Karacoğlanı dinlerken konuları iliklerimizde hissediyoruz.

Bir ülkenin bağımsızlığı ile dilin bağımsızlığı arasında çok yakın ilişki vardır. Karacoğlanın yaşadığı toplum Osmanlı İmparatorluğuna ya da başka bir devlete bağlı olmayıp ,bağımsız halk topluluğu olduğu için onun dilide bağısızdı. Bugün kü Türkiye bağlı olduğu kapitalist – emperyalist sisteme bağlı olduğu için dilide çok karmaşıktır. Bugün konuşulan yazılan dil , çok sayıda söz Avrupaca , çok sayıda söz Arapça , çok sayıda söz Farsça- Kürtçe dir. Örneğin yiğit yerine Kürtçe olan Kahraman sözünü, Sınır yerine Kürtçe olan Hudut sözünü, iktidar erki yerine Kürtçe Devlet sözünü kullanıyoruz. vb.

Karacoğlandan çok şey öğreneceğimiz gibi onun söz bilme, kullanma , söz dağarcığından çok yararlanacağız. Karacoğlanın kullandığı tamamen Türkçe olan sözlerin önemli bir bölümünü Türk Dil Kurumu bile bilmiyor.

İşte Karacoğlandan bazı söz örnekleri :

1 – Göğermek :

‘ Karac’oğlan der, bu da böyle olsun
Başındaki kuru dalın göğersin ‘

Göğermek = yeşermek, kuruyken yaş olmak. Filizlerin kuruyken göğe doğru yönelmesi.

2 – Yelmek :

‘Ben usandım el işine yelmeden ‘

Yelmek : Koşmak, seğitrmek. Yeldir yepelek gitmek. TDK sözlüğünde yok

3 – Eklim :

‘Çok sevdiğim Hasan dağı

Şu dumanın hal olma mı

Senin gibi yüce dağın

Eklim eklim yol olma mı.’

Eklim : Eklenmiş, arkası arkasına ulanmış. tdk sözlüğünde yok

4 – Yanal :

Bir ağaçta biter kırk yanal alma
Birinden gayriye elini sunma
Irak yakın diye eğlenip kalma
Turna yarin selam saldı gel diye

Yanal : bir yanı al, elma ,domates gibi olgularda

5 –Ablak :

‘Şeşine de Karacoğlan şeşine

Kurban olâm yarin ablak döşüne

Gök kır atnan da çakır kuşuna

Geri dur hey benli sunam geri dur’

Ablak = Dolgun, gösterişli, beyaz, ak

6 – Acışmak :

Akça kızlar göç eyledi yurdundan

Koç yiitler deli oldu derdinden

Gün öyle sonu da belin ardından

Saydım altı güzel indi pınara

Karacoğlan bunu böyle söyledi

İndi aşkın deryasını boyladı

Kızlar gitti diye pınar ağladı

Acıştım yüreğim yandı pınara

Acışmak = İki kimsenin ya da şeyin birbirlerine karşılıklı acımaları, durumlarından üzüntü duymaları. Acımaksa bir kimsenin bir başkasının durumuna üzülmesi. İşte bu sözü Karacoğlan kullanıyor. Bu söz TDK nun sözlüğünde yoktur.

7 – Ağmak :

”Ala bulut gibi göğe ağarım”

Ağarım – Ağmak = Sarkmak uzanmak, bir yana eğilmek

8 – Ağrı :

Bir çift güzel geçti dağlardan ağrı

Taramış zülfünü vermiş tımarı

Ak göğsün arası zem zem pınarı

İçsem öldürürler, içmesem öldüm.

Sadettin Nuzhet Ergun’ un kitabında, ”arı ” diyor.

Sadettin hocamız , ‘ağrı’ yı sancı olarak algılamış. Burada sancı sözüde oturmadığından , ‘ağrı’ yı , ‘arı ‘ olarak almıştır.

‘Ağrı ‘ = Taraf , oradan

9 – Alışkan :

‘Karacoğlan der ki girdim düşüme

Tor balaban oynadırdım kuşuma

Alışkan tüfekle dağlar başına

Ezrailden öte kula amanmı’

Alışkan = Çabuk harekete geçen, sorunsuz

TDK sözlüğünde, alışkın diyor, alışkan belki bu anlama gelir, ancak burada daha başka anlamda kullanılıyor. Sorunsuz harekete geçen anlamında kullanılıyor. Burada tüfeğin çabuk ateş alması anlamında kullanılıyor.

10 – Azdırmak :

‘Ay karalık azdırmışım yolumu ‘

Laleli dağından yolum azdırdım

Çağırırım Kadir Mevlam aman hey

Bir yandanda yağar yağmur kar serper

Bir yandanda yağar yağmur duman hey

1 . Azmasına sebep olmak:

”Merhem yarayı azdırdı.”- .

2 . Azgın duruma getirmek:

”Taş atarak köpeği azdırdı.”- .

3 . Şımartmak:

”Yüz verip çocukları azdırdı.”- .

4 . Kötü davranış veya alışkanlıklara sürüklemek, yoldan çıkarmak:

”Arkadaşları çocuğu azdırdılar.”

TDK sözlüğünde azdırmak sözünün bu anlamlarını veriyor. Bunun dördüde doğru, ancak Karacoğlan azdırmak sözünü bu anlamların dışında , gizlemek, belirsiz hale getirmek anlamında kullanıyor.

( * ) Azdırmak = kaybettirmek, iz kaybettirmek. Gizlemek

11 – Birim birim:

”Gidiyorda birim birim basarak ”

( * ) Birim birim : Tek tek

Çitinmek :

Ak göksünde düğmelerin çitinsin

Güzeller içinde ahdı bütünsün

Bilmem namahremsin bilmem hatunsun

Puşuyu yüzünden kaldırda yürü.

( * ) Çitinmek = çitlemek, iliştirmek, iliklemek

Çitinsin = iliklensin. Çiftlensin

12 – Gıcı :

“Sarp kayalarını taşçılar delsin

Tomurcuk güllerin yad iller dersin

Yârin emaneti var senin olsun

Sakla dağlar boranından gıcından”

”Kıcılı boranlı soğuk dağımız”

( * ) Gıcı ( kıcı ) = Yağmurla kar karışımı, rüzgarında savurmasıyla soğuk ve sıkıntılı bir yağış şeklibir

13 –Gövünmek :

Karacoğlan size bakar sevinir

Sevinirken kalbi yanar gövünürdür

Kımıldanmır hep dertlerim devinir

Yas ile sevincim yıkışır dağlar

( * ) Gövünür (burada köyünür yazmışlar yeni bir int. sitesinde eski basımlarda gövünürdür) = Sıcaktan, ateşten ( sıkıntıdan ) yanacak gibi hale gelmek. Bir cismin yanıp parlamadan az önceki durum rengine gelmek.

‘ Sobaya yakın oturdum, elbisem göverdi, az daha yanacaktı.’

— Karacoğlan sevgilisinin aşk sıcaklığından , kalbininde az daha yanacak hale geldiğini söylüyor .

14 – Bükedur ( bükreç ) :

Karacaoğlan der ki Hakk’a bakadur
Yollar çamur belki çöker bükedur
Çekemem kahrını bağrım yufkadur
Arada haberin gelip durmasın

Karacoğlan der ki yol bükedur

Bükedur, büke = bükülgen Viraj ın türkçesi , bükreç

15 – Deyen :

“Bunu ben demedim aşıklar deyen

Yaralı sineme merhemler koyan”

“Bunu ben demedim aşıklar deyen

Şu dertli sineme hançerler vuran”

( * ) Deyen = Söyleyen, Demek = deyen.

16 – Şitil ( çetil )

Karac’oğlan bir şitilcik (*) yetirsem
Yetirsem de gölgesinde otursam
Kulağı küpeli bir yar getirsem
Babaları evin gezesi kızlar

Sadettin Nüzhet Ergün; Nüshada “şitilcik” yazıyor, ama biz onun yerine sümbülcük yazdık diye not düşmüş. Sadettin Bey ‘e teşekkürler Karacoğlan çalışmaları için. Ancak Sadettin bey ne bilsin şitil,çetil , fide sözlerini.

( * )Şitilcik = Çitilcik = çetilcik= çetil

Şitilçik = cik küçültme eki, asıl söz “şitil” dir. Sözün bugünkü hali çitil, daha doğrusu “çetil” dir. Bitki , meyva fidanı.

Zaten şiirin kendiside anlatıyor.

“Karacoğlan bir ( çetilcik ) yetirsem

Yetirsemde gölgesinde otursam “

Yetirmek, yetiştirmek; bir meyve ağacı yetiştirecek ve gölgesinde oturacak